Thực hiện chức năng kiếm sát việc giải quyết theo thủ tục giám đốc thẩm vụ án dân sự “Tranh chấp tài sản” giữa nguyên đơn chị Nguyễn Thị Thoa do ông Nguyễn Văn Tuân đại diện theo ủy quyền với bị đơn ông Vũ Quốc Ân và người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan anh Nguyễn Bá Thận do ông Nguyễn Văn Tuân đại diện theo ủy quyền, Viện kiếm sát nhân dân cấp cao tại Hà Nội nhận thấy: Tòa án nhân dân cấp sơ thẩm, phúc thẩm đã có những vi phạm trong việc thu thập và đánh giá tài liệu, chứng cứ dẫn đến giải quyết vụ án không đúng quy định của pháp luật, ảnh hưởng đến quyền lợi của đương sự, cụ thể như sau:
1. Nội dung vụ án và quyết định của bản án sơ thẩm, phúc thẩm
Ông Vũ Quốc Ân, ông Nguyễn Văn Tuân, anh Nguyễn Bá Thận trước đây đều là xã viên HTX Tân Tiến thuộc phường VC. Chủ nhiệm HTX ban đầu là ông Vũ Hồng Tiến. Ông Vũ Quốc Ân là chủ nhiệm HTX từ năm 2004 cho đến năm 2007 khi HTX sát nhập vào Công ty xi măng HN. Khi HTX còn hoạt động có vay vốn Kho bạc Nhà nước tỉnh PT bằng hình thức tín chấp. Do hoạt động không hiệu quả dẫn đến không trả nợ được Kho bạc nên Kho bạc đã khởi kiện ra Tòa án. Theo Khế ước vay tiền ngày 22/01/1998 thể hiện ông Vũ Hồng Tiến đại diện HTX Tân Tiến vay của Kho bạc Nhà nước tỉnh PT số tiên là 60.000.000d; tài sản bảo lãnh, thế chấp đế đảm bảo cho khoản vay trên gồm một móng nhà trên 102m2 đất của ông Nguyễn Hồng Viên và nhà xưởng khung thép, lợp Proximăng, xây tường có diện tích 157,5m2 cùng dây chuyền thiết bị máy chế biến gỗ của HTX Tân Tiến (theo các giấy bảo lãnh, Giấy cam kết thế chấp tài sản có xác nhận của ủy ban nhân dân xã). Tại Quyết định sơ thẩm số 70 ngày 24/10/2002 của Tòa án nhân dân thành phố VT đã công nhận sự thỏa thuận của các đương sự, theo đó HTX Tân Tiến có nghĩa vụ trả cho Kho bạc Nhà nước tỉnh PT 30.000.000đ tiền gốc và 27.790.000d tiền lãi (thời hạn cuối cùng trả tiên gốc là 31/12/2002; thời hạn cuối cùng trả tiền lãi là cuối tháng 3/2003).
Theo Nghị quyết số 32/HC-TT ngày 01/6/2004; Quyết định số 33/HC-TT ngày 12/6/2004 của Ban Chủ nhiệm; Ban Kiểm soát HTX Tân Tiến và Biên bản thanh lý tài sản ngày 10/6/2004 thì HTX Tân Tiến tiến hành thanh lý 05 gian nhà xưởng trên diện tích 331,65m2 với giá 9.000.000đ cho các xã viên là bà Vũ Thị Phương (sử dụng ô số 3 gồm 01 gian nhà xưởng trên diện tích 132m2 đất); ông Vũ Quốc Ân (sử dụng ô số 2 gồm 03 gian nhà xưởng trên diện tích 991m2 đất); anh Nguyễn Bá Thận (sử dụng ô số 1 gồm 1 gian nhà xưởng trên diện tích 100,65m2 đất). Việc thanh lý nhà xưởng nêu trên của HTX Tân Tiến trong khi HTX chưa thanh toán xong tiền gốc và lãi cho Kho bạc Nhà nước tỉnh PT là không đúng. Tuy nhiên, theo Biên bản xác minh ngày 03/6/2015 thì Kho bạc Nhà nước tỉnh PT xác nhận HTX Tân Tiến đã trả được khoản tiên gốc 30.000.000đ trước ngày 01/10/2007 và trả hết khoản lãi 27.790.000đ vào ngày 22/10/2007.
Thực tế, anh Nguyễn Bá Thận đã nộp 10.000.000d (trong đó có 3.000.000đ tiền mua nhà thanh lý) cho HTX Tân Tiến và nhận gian nhà trên để ở từ cuối năm 2004, sau đó chuyển nhượng gian nhà này cho chị Nguyễn Thị Thoa (em gái anh Thân) vào năm 2008. Quá trình sử dụng, ông Vũ Quốc Ân tự ý xây thêm 02 gian nhà và bao chiếm cả gian nhà kho của chị Nguyễn Thị Thoa nên xảy ra tranh chấp và chị Nguyễn Thị Thoa do ông Nguyễn Văn Tuân khởi kiện yêu cầu ông Vũ Quốc Ân phải trả lại gian nhà trên cho chị Thoa.
Tại Bản án dân sự sơ thẩm số 103/2015/DS-ST ngày 07/9/2015 của Tòa án nhân dân thành phố VT, tỉnh PT quyết định: Buộc ông Vũ Ouoc Ấn phải trả cho chị Nguyên Thị Thoa trị giá ngôi nhà thanh lý là 8.000.000đ. Ông Vũ Quốc Ân phải có trách nhiệm trả lại cho chị Thoa số tiên 3.000.000đ mà người được ủy quyền của nguyên đơn là ông Nguyên Văn Tuân đã nộp chi phí định giá.
Ông Nguyễn Văn Tuân có đơn kháng cáo và Viện trưởng Viện kiếm sát nhân dân tỉnh PT có quyết định kháng nghị phúc thẩm đối với bản án dân sự sơ thẩm.
Bản án dân sự phúc thẩm số 29/2016/DS-PT ngày 07/4/2016 của Tòa án nhân dân tỉnh PT quyết định: Không chấp nhận kháng cáo của ông Nguyễn Văn Tuân (người đại diện theo ủy quyền của chị Nguyễn Thị Thoa và anh Nguyên Bá Thận). Chấp nhận một phần kháng nghị của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tỉnh PT. Sửa một phần bản án dân sự sơ thẩm số 103/2015/SA-ST ngày 07/9/2015 của Tòa án nhân dân thành phố VT. Buộc ông Vũ Quốc Ân phải trả cho chị Nguyễn Thị Thoa trị giá gian nhà thanh lý 8.000.000đ. Ông Ân phải có trách nhiệm trả cho chị Thoa số tiền 2.600.000đ mà người được ủy quyền của nguyên đơn là Ông Tuân đã nộp chi phí định giá.
Sau khi xét xử phúc thẩm, ông Nguyễn Văn Tuân có đơn đề nghị xem xét bản án phúc thẩm nêu trên theo thủ tục giám đốc thẩm.
Ngày 12/3/2021, Chánh án Tòa án nhân dân tôi cao kháng nghị đối với Bản án dân sự phúc thẩm số 29/2016/DS-PT ngày 07/4/2016 của Tòa án nhân dân tỉnh PT, đề nghị ủy ban Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp cao tại Hà Nội xét xử giám đốc thẩm hủy Bản án dân sự phúc thẩm nêu trên và hủy Bản án dân sự sơ thẩm số 103/2015/DS-ST ngày 07/9/2015 của Tòa án nhân dân thành phố VT, tỉnh PT đê xét xử lại theo thủ tục sơ thẩm đúng quy định của pháp luật. Tại Quyết định giám đốc thẩm số 32/2021/DS-GĐT ngày 22/6/2021, ủy ban Thẩm phấn Tòa án nhân dân cấp cao tại Hà Nội căn cứ điểm a khoản 1 Điều 337; khoản 3 Điều 343 và Điều 345 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015. Chấp nhận toàn bộ kháng nghị, quyết định hủy toàn bộ Bản án dân sự phúc thẩm số 29/2016/DS-PT ngàỵ 07/4/2016 của Tòa án nhân dân tỉnh PT và hủy Bản án dân sự sơ thẩm số 103/2015/DS-ST ngày 07/9/2015 của Tòa án nhân dân thành phố VT, tỉnh PT; giao hồ sơ cho Tòa án phân dân thành phố VT, tỉnh PT giải quyết lại vụ án theo thủ tục sơ thẩm đúng quy định của pháp luật.
2. Những vi phạm cần rút kinh nghiệm
2.1. Thu thập chứng cứ không đẩy đủ.
Theo Nghị quyết số 32/HC-TT ngày 01/6/2004; Quyết định số 33/HC-TT ngày 12/6/2004 của Ban Chủ nhiệm; Ban Kiểm soát HTX Tân Tiến và Biên bản thanh lý tài sản ngày 10/6/2004 thì bà Vũ Thị Phuợng, ông Vũ Quốc Ân, anh Nguyễn Bá Thận là những người mua thanh lý 05 gian nhà xưởng của HTX Tân Tiến. Thực tế anh Nguyễn Bá Thận đã nộp số tiền 10.000.000d (trong đó có 3.000.000đ tiền mua nhà thanh lý) cho HTX Tân Tiến và nhận 01 gian nhà xưởng thuộc ô số 01 trên diện tích 100,65m2 đất để ở từ cuối năm 2004 đến tháng 7/2008 thì chuyển nhượng gian nhà này cho chị Nguyễn Thị Thoa (em gái). Do chị Thoa không ở đó nên trong quá trình sử dụng ông Vũ Quốc Ân tự ý xây thêm hai gian nhà và bao chiếm cả gian nhà xưởng của chị Nguyễn Thị Thoa nên xảy ra tranh chấp.
Quá trình giải quyết vụ án, tại Tòa án ông Nguyễn Văn Tuân (đại diện theo ủy quyền của chị Thoa, anh Thận) cho rằng ông Ân và bà Phượng (chị gái ông Ân) đều đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đối với phần nhà xưởng đã mua thanh lý, sau đó chuyển nhượng cho người khác. Tại bản tự khai ngày 25/11/2014, ông Vũ Quốc Ân cũng thừa nhận việc ủy ban nhân dân thành phố VT đã cấp số đỏ đối với 02 ô (phần nhà đất đã mua thanh lý) cho gia đình ông Ân, còn 01 ô (trên có gian nhà xưởng mà chị Thoa mua lại của anh Thanh) do gia đình ông Ân sử dụng, nhưng đang có tranh chấp. Tuy nhiên, Tòa án cấp sơ thẩm và Tòa án cấp phúc thẩm đều căn cứ vào Biên bản xác minh ngày 07/8/2015 để cho rằng phần đất HTX Tân Tiến xây dựng 05 gian nhà xương lấn chiếm trên diện tích đất của ủy ban nhân dân phường VC quản lý đã lập quy hoạch năm 1991 (thuộc quy hoạch giao đất làm cây xăng dầu) là không phù hợp với thực tế sử dụng đất của HTX Tân Tiến và không đúng quy định tại khoản 2, khoản 3 Điều 49 Luật đất đai năm 2013.
Lẽ ra, Tòa án cần xác minh làm rõ phần đất trên có các gian nhà xưởng mà ông Ân, bà Phương mua thanh lý đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất chưa và phần đất trên có gian nhà xưởng mà anh Thận mua thanh lý (sau đó chuyển nhượng cho lại chị Thoa) có phù hợp với quy hoạch mới, có thuộc trường hợp được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất không để giải quyết vụ án đúng quy định của pháp luật. Trường hợp phần đất này phù hợp với quy hoạch và thuộc trường hợp được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thì phải chấp nhận yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn, buộc bị đơn phải giao trả nhà đất cho nguyên đơn. Trường hợp phần đất trên không phù hợp quy hoạch và không thuộc trường hợp được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thì Tòa án chỉ giải quyết phần tài sản là nhà cho nguyên đơn và nguyên đơn phải di dời tài sản khi cơ quan Nhà nước có thẩm quyền thu hồi đất.
2.2. Quyết định của Bản án sơ thẩm, phúc thẩm, không khách quan, không chính xác.
Việc Tòa án hai cấp tỉnh PT chưa thu thập đấy đủ tài liệu, chứng cứ như đã phân tích ở phần trên nhưng đã xét xử và quyết định buộc bị đơn ông Vũ Quốc Ân chỉ thanh toán 8.000.000đ (giá trị gian xưởng) cho chị Nguyễn Thị Thoa là không có căn cứ và không đảm bảo được quyền lợi chính đáng của chị Nguyễn Thị Thoa và quyền, nghĩa vụ của các đương sự.
Viện kiểm sát nhân dân cấp cao tại Hà Nội nêu lên để Viện kiểm sát nhân dân địa phương nghiên cứu rút kinh nghiệm chung nhằm nâng cao chất lượng giải quyết vụ án dân sự./.